¤ Louis i Bebe Barron ¤

"Zakazana Planeta" ("Forbidden Planet") z roku 1956 przesz³a do historii filmu jako klasyk gatunku science-fiction i pierwsze komercyjne dzie³o kinematografii, w którym na tak du¿± skalê zastosowano muzykê elektroniczn±. Osobi¶cie s±dzê, ¿e jest to przypadek podobny do "Conana Barbarzyñcy" - sam film, choæ oczywi¶cie sympatyczny, jest po prostu tworem przemys³u rozrywkowego Hollywood, co wiêcej - po latach mo¿e raziæ prostot± scenografii, umowno¶ci± efektów specjalnych, nierzadko naiwno¶ci± rozwi±zañ fabularnych. Na tym tle muzyka wyró¿nia siê nadzwyczaj pozytywnie i na d³ugo zapada w pamiêæ. W przypadku "Conana" mieli¶my do czynienia z arcydzie³em surowego, topornego monumentalizmu, skomponowanym przez Basila Poledourisa, a wykonanym przez orkiestrê i chór, w "Zakazanej Planecie" zastosowano natomiast experymentaln± ¶cie¿kê d¼wiêkow±, wówczas niezwykle oryginaln±, obecnie wci±¿ natomiast intryguj±c±. Autorami tej oprawy byli Louis i Charlotte "Bebe" Barron, ma³¿eñstwo kompozytorów muzyki awangardowej.

Bebe urodzi³a siê w roku 1925 w Minneapolis jako Charlotte May Wind, jej przysz³y m±¿ - Louis Barron - przyszed³ na ¶wiat w tym samym mie¶cie piêæ lat wcze¶niej. Ona studiowa³a muzykê na Uniwersytecie w Minnesocie, on - w Chicago. Pobrali siê w roku 1947, a rozwiedli (niestety!) w 1970, co zreszt± nie przeszkodzi³o im w dalszej wspó³pracy artystycznej. Louis zmar³ w roku 1989, by³a ¿ona prze¿y³a go o blisko 20 lat - odesz³a z tego ¶wiata w kwietniu 2008 roku.
Pod koniec lat 40-tych para zainteresowa³a siê najnowszymi technikami kompozytorskimi, a mianowicie muzyk± na ta¶mê, muzyk± konkretn± (której zrêby opracowali we Francji Pierre Schaeffer i Pierre Henry), a tak¿e wykorzystaniem elektronicznych generatorów d¼wiêku.

W tamtych czasach nie by³o oczywi¶cie mowy o nowoczesnych syntezatorach, samplerach i mixerach, nie wspominaj±c ju¿ o oprogramowaniu komputerowym. Urz±dzenia produkowa³y proste tony i szumy, ta¶my ciê³o siê no¿yczkami i rêcznie skleja³o, a ostateczny efekt odbiega³ zarówno od wszelkiej muzyki tradycyjnej, jak i od popularnych form "elektroniki", granych 20-30 lat pó¼niej przez Kraftwerk, Jeana-Michel Jarre'a, Tangerine Dream i Vangelisa. Experymentalna muzyka lat 50-tych czêstokroæ zrywa³a ca³kowicie ze schematem melodii, rytmu i harmonii, obfitowa³a w niepokoj±ce brzmienia szmerowe i odg³osy otoczenia. Przyk³adem mo¿e byæ elektroniczna twórczo¶æ Xenakisa czy Karlheinza Stockhausena, która zreszt± by³a jedn± z inspiracji dla pó¼niejszych artystów z krêgu industrialu i ambientu. W tej heroicznej awangardzie funkcjonowa³o tak¿e ma³¿eñstwo Barronów.
Louis samodzielnie konstruowa³ urz±dzenia wytwarzaj±ce brzmienia, a na zarejestrowane d¼wiêki nak³ada³ rozmaite efekty (np. pog³os, "delay"). Bebe zajmowa³a siê kompozycj± - przes³uchiwa³a ta¶my, wybiera³a okre¶lone fragmenty, odrzuca³a zbêdny materia³, zapêtla³a niektóre motywy.
W nowojorskiej dzielnicy Greenwich Village, pod adresem 9 West 8th Street, ma³¿eñstwo Barronów otworzy³o studio nagrañ, w którym gromadzili siê miêdzy innymi muzycy awangardowi. W studio zamontowano magnetofony, g³o¶niki, oscylatory i inne urz±dzenia, czêsto w³asnej konstrukcji. U Barronów nagrywa³ m.in. John Cage - sam i we wspó³pracy z Mortonem Feldmanem, Earle Brownem i Davidem Tudorem. Louis i Bebe podjêli tak¿e wspó³pracê z re¿yserami filmowymi, komponuj±c oprawê d¼wiêkow± m.in. do experymentalnych filmów "Bells of Atlantis" i "Jazz of Lights" autorstwa Iana Hugo. W 1956 roku nagrali bodaj najs³ynniejsze swoje dzie³o - wspomniany na pocz±tku soundtrack do "Forbidden Planet", wielkiej, komercyjnej produkcji zrealizowanej przez wytwórniê Metro-Goldwyn-Mayer. Producenci planowali z pocz±tku zatrudniæ s³awnego kompozytora Harry'ego Partcha, Barronom powierzaj±c jedynie dwadzie¶cia minut efektów d¼wiêkowych, jednak po us³yszeniu efektów ich pracy postanowili zleciæ im ca³o¶æ oprawy muzycznej. W rezultacie powsta³o kilkana¶cie niesamowitych utworów, idealnie ilustruj±cych filmowe wydarzenia - a wiêc m.in. l±dowanie statku kosmicznego na obcej planecie, spotkanie z rozumnym robotem, walkê z potworami, tajemnicze urz±dzenia pozostawione przez wymar³± rasê kosmitów etc. Ascetyczna, hipnotyzuj±ca muzyka sk³ada siê w przewa¿aj±cej mierze z rozmaitych elektronicznych tonów i szmerów, czasami rozbrzmiewaj±cych bardzo cicho, kiedy indziej przeradzaj±cych siê w drapie¿ny, g³o¶ny ha³as. D¼wiêki wij± siê i pulsuj±, niekiedy uk³adaj± w extrawaganckie niby-rytmy. Wykorzystano ca³e spektrum czêstotliwo¶ci - od bardzo niskich dudnieñ i buczeñ a¿ po k³uj±ce, wysokie piski. Z perspektywy czasu jest to muzyka tyle¿ archaiczna, co i futurystyczna.
Do historii przesz³o nieczyste zagranie ze strony organizacji American Federation of Musicians, czyli zwi±zku zawodowego kompozytorów i wykonawców, do którego Louis i Bebe nie nale¿eli. Federacja ta wymog³a na producentach rezygnacjê z okre¶lania dzie³a Barronów jako "muzyki" i we wszelkich materia³ach promocyjnych s³owo to zosta³o zamienione na "electronic tonalities". Ten bój o definicje i przynale¿no¶æ do organizacji, bêd±cy przykrywk± dla zach³anno¶ci i monopolistycznych zapêdów zwi±zku, przyniós³ jeszcze jeden negatywny skutek - soundtrack do "Zakazanej Planety" nie by³ rozpatrywany jako kandydat do Oscara, ani jako muzyka, ani jako efekty specjalne.
Louis i Bebe nigdy zasadniczo nie zmienili swoich technik kompozytorskich, z biegiem lat coraz bardziej staro¶wieckich. W latach 50-tych, 60-tych i 70-tych przygotowali m.in. ¶cie¿ki d¼wiêkowe do filmów "Bridges Go-Round", "Crystal Growing" i "More Than Human", a tak¿e utwory "The Circe Circuit", "Elegy for a Dying Planet" i inne. Bebe komponowa³a do pocz±tku XXI wieku - ostatnie jej dzie³o, utwór "Mixed Emotions", zarejestrowano w roku 2000. W pracy nad t± kompozycj± do¶æ wyj±tkowo wykorzystano nowoczesn± technologiê, jak np. program Digital Performe na komputerze Apple MacIntosh.

powrót do artyku³ów »